Prof. Marta Götz, prorektor ds. nauki Akademii Finansów i Biznesu Vistula (AFiB Vistula), w czasie pobytu na stypendium NAWA w Hamburgu badała znaczenie dostępu do wiedzy, rolę relacji biznesowych i wsparcia instytucjonalnego w tworzeniu ekosystemu istotnego dla transformacji cyfrowej w gospodarce.

Trzymiesięczny pobyt stażowy w ramach Programu im. Bekkera obejmował badania w trzech niemieckich instytucjach: Instytucie Gospodarki Światowej w Kilonii, Bibliotece ZBW oraz klastrze Hamburg Aviation.

NAWA: Co rozumiemy przez pojęcie Przemysł 4.0?

Dr hab. Marta Götz, prof. AFiB Vistula, prorektor ds. nauki AFiB Vistula: Przemysł 4.0 (Industry 4.0 – I4.0), choć jest pojęciem ostatnio bardzo modnym, trudno precyzyjnie zdefiniować. Przemysł 4.0 bywa zatem utożsamiany z czwartą rewolucją przemysłową, transformacją cyfrową, swoistą fuzją świata rzeczywistego i wirtualnego; usług i czystej produkcji przemysłowej (hybrydyzacja), czy też sponsorowaną przez rządy w ramach polityki przemysłowej nową formą inteligentnego przemysłu (smart manufacturing). Definiowany jest jako wielowymiarowa koncepcja tworzenia wartości dodanej, kompleksowy systemem interdyscyplinarnych technologii, wśród których najpopularniejsze to m.in. rozszerzona rzeczywistość, sztuczna inteligencja, autonomiczne roboty, big data czy uczenie maszynowe.

Jak Przemysł 4.0 kształtuje rzeczywistość wokół nas?

Co ważne, Przemysł 4.0 to nie tylko nowe rozwiązania technologiczne, ale także zmiana modeli biznesowych. Utożsamiany jest często z radykalną formą innowacji, silnie transformującą rynek i głównych jego graczy. Skala, zakres, ale i tempo zmian są zatem nie do przecenienia. podobnie jak różnorodny i wielowymiarowy, nie zawsze pozytywny (przynajmniej w krótkiej perspektywie) wpływ na społeczeństwo. Przemysł 4.0 to „ewolucyjna rewolucja”.

Jakie badania prowadziła Pani w ramach stypendium?

Moje badania inspirowane były niespójnością i paradoksem między koncepcjami klastra – kategorii przestrzennej, zlokalizowanej geograficznie, a cyfrowej transformacji biznesowej – Przemysłu 4.0 obejmującego wachlarz technologii umożliwiających kooperację na odległość i de facto redukujących znaczenie dystansu geograficznego.

Tematyka prowadzonych badań dotykała problematyki na styku różnych dyscyplin – studiów regionalnych, geografii ekonomicznej, przedsiębiorczości, zarządzania, czy ekonomicznych zagadnień konkurencyjności i innowacyjności. Mój pobyt w ramach stypendium to zasadniczo staż w Instytucie Gospodarki Światowej w Kilonii (IfW), który obejmował prowadzenie badań w zakresie roli klastrów w procesach transformacji cyfrowej ze szczególnym uwzględnieniem procesów rozciągania geograficznego i sektorowego oraz roli wspólnych aktywów przemysłowych i powiązanej różnorodności.

Ponadto miałam możliwość pozyskania materiałów do pracy naukowej dzięki kwerendzie w największej na świecie bibliotece ekonomicznej ZBW – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft. Odbyłam także wizytę studyjną w klastrze lotniczym HAV w Hamburgu celem przeprowadzenia badań terenowych – częściowo ustrukturyzowanych wywiadów.

Dlaczego Pani projekt badawczy skupił się na klastrze lotniczym w Hamburgu?

HAv czyli Hamburg Aviation cluster to klaster lotniczy oficjalnie traktowany jako klaster technologii 4.0. Tworzą go podmioty z sektora lotniczego (także aeronautyki i sektora kosmicznego). Jednocześnie jest to utytułowany ośrodek wyróżniany przez Komisję Europejską jako jeden z czterdziestu wiodących klastrów w Europie. Zgodnie z planami, na przykładzie HAv starałam się ustalić, jakie konkretnie elementy mogą przesądzać o atrakcyjności klastrów w dobie Przemysłu 4.0, ale także jak zachodzące procesy transformacji cyfrowej – usieciowienia, digitalizacji, automatyzacji i robotyzacji mogą zwrotnie modyfikować sam klaster – zmieniać jego podstawowe cechy.

Jaki wpływ ma tworzenie podobnych klastrów na rozwój środowiska istotnego dla Przemysłu 4.0?

Klastry wydają się być predystynowane do rozwoju i implementacji rozwiązań czwartej rewolucji przemysłowej. Typowe atrybuty skupisk – środowisko sprzyjające tworzeniu i upowszechnianiu wiedzy, transferowi technologii, relacje, zaufanie i silne więzi wynikające z bliskości podmiotów, efekty skali osiągane dzięki masie krytycznej podmiotów czy w końcu wsparcie koordynujące i zarządzające organizacji klastrowych – są nie do przecenienia dla wdrażania Przemysłu 4.0 – radyklanych innowacji wiążących się z dużą niepewnością rynkową.

Odnosząc się do tego, w jaki sposób Przemysł 4.0 może wpływać zwrotnie na klastry, można założyć, że z samej swojej natury pobudzi on pewne zachowania i modyfikacje, ponieważ premiuje podejście integracyjne i interdyscyplinarne. Analiza przypadku klastra lotniczego (aeronautycznego), a jednocześnie reprezentującego Przemysł 4.0, pozwala wzbogacić aktualną wiedzę w zakresie znaczenia klastrów w procesach transformacji cyfrowej i potencjalnego wpływu tej transformacji na funkcjonowanie klastra.

Jaki praktyczny wymiar mają wyniki przeprowadzonych przez Panią badań? 

Uzyskane wstępne wyniki wskazują na potrzebę skupienia uwagi na poziomie jednej firmy. Wynika to ze zidentyfikowanej warunkowości pewnych elementów i korzyści pewnych działań. W zależności od wielkości firmy i jej pozycji w sieci, różne będą proporcje korzyści płynących ze specjalizacji bądź z dywersyfikacji działalności, a także stopień postępów we wdrażaniu Przemysłu 4.0.

Przypadek HAv potwierdza, że klaster może być postrzegany jako format organizacyjny dla wdrażania technologii I4.0, a uniwersalny charakter I.40 stanowić może wspólne wyzwanie, które „wiąże” różne podmioty – członków klastra. Przemysł 4.0 oznacza nie tylko nowoczesne technologie, ale także innowację modelu biznesowego i transformację produkcji przemysłowej w kierunku inteligentnych, wzajemnie połączonych systemów technologicznych.

Jak stypendium NAWA wpłynęło na Pani rozwój naukowy?

Pobyt badawczy, mający na celu dostarczenie kompleksowego obrazu współzależności cyfrowej transformacji biznesu i klastrów, stanowił unikalną możliwość połączenia badań w trzech uznanych instytucjach: przyjmującej - Instytucie Gospodarki Światowej (członek sieci Leibniz, wykonawca prognoz dla Rządu Federalnego, wysokie miejsce w rankingu IDEAS repec); Bibliotece ZBW (członek wspólnoty Leibniza, największa na świecie biblioteka nauk ekonomicznych) oraz klastrze Hamburg Aviation (Leading Edge cluster, Gold Medal of ECEI; trzeci ośrodek lotnictwa na świecie).

Pobyt w renomowanym ośrodku pozwolił na poznanie dobrych praktyk badawczych - w zakresie prowadzenia badań terenowych, analiz, kwerendy materiałów czy organizacji seminariów naukowych.

Myślę, że warto zaznaczyć, że Program im. Bekkera to więcej niż sam wyjazd i pobyt stażowy. Dla mnie de facto zaczął się od momentu przygotowywania aplikacji w konkursie. Pierwsze efekty w zasadzie pojawiły się już przed faktycznym jego uruchomieniem. Sam pobyt pozwolił poprawić moje kompetencje, m.in. w zakresie umiejętności rzeczowego argumentowania w badaniach naukowych; doskonalenia form prezentacji naukowej – przedstawiania i omawiania wyników badań; stosowania narzędzi w badaniach jakościowych w metodologii teorii ugruntowanej (GTM), możliwości lepszego formułowania ewentualnych rekomendacji w zakresie prowadzenia polityki klastrowej w dobie czwartej rewolucji przemysłowej; a także doskonalenia warsztatu dydaktycznego dzięki rozmowom i wymianie doświadczeń z innymi ekspertami i umiejętności recenzenckich poprzez prowadzone dyskusje i wspólne oceny.

Jeśli miałaby Pani zachęcić innych naukowców do udziału w Programie im. Bekkera, to jaka jest największa wartość z pobytu na stypendium NAWA?

Program NAWA im. Bekkera to bardzo wartościowy, „szyty na miarę” konkurs umożliwiający naukowcom prowadzenie prac badawczych w wybranych jednostkach naukowych na całym świecie; dzięki swej elastyczności dający dużą swobodę działania badawczego. Uważam, że program stwarza okazję do - i wpisuje się w koncepcję - umiędzynarodowienia polskiej nauki, polskiego systemu szkolnictwa wyższego – przy czym czyni to nie tylko stricte w wymiarze konkretnej wspólnej „polsko-x” konferencji, grantu czy artykułu, ale poprzez umożliwienie polskim naukowcom praktykowania w zagranicznych ośrodkach, otwierania ich badań na wpływy zagraniczne, nabywania międzynarodowej badawczo-naukowej specyficznej ogłady. Dziękuję za tę możliwość!

Dr hab. Marta Götz, prof. AFiB Vistula, stypendystka NAWA, w czasie wizyty w klastrze lotniczym w Hamburgu. Zdjęcie: archiwum prywatne prof.  M. Götz.

Dr hab. Marta Götz jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Akademii Finansów i Biznesu Vistula (AFiB Vistula); od sierpnia 2016 pełni funkcję prorektora ds. nauki. Absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu (UEP), Aalborg University (AAU) w Danii; Podyplomowego Studium Doskonalenia Pedagogicznego SGH oraz stypendystka programu szkoły doktorskiej SPIRIT (AAU). Stopień naukowy doktora i doktora habilitowanego nauk ekonomicznych uzyskała na Wydziale Gospodarki Międzynarodowej UEP. Realizowała i kierowała projektami finansowanymi w ramach konkursów Narodowego Centrum Nauki i Visegrad Fund. Pracowała jako adiunkt w Instytucie Zachodnim w Poznaniu (2007-2015) i asystent w Kolegium Gospodarki Światowej SGH (2004-2006). Zainteresowania badawcze obejmują: bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), metodologię teorii ugruntowanej (GTM), klastry, Industry 4.0 i konkurencyjność międzynarodową.

Jak dostać grant NAWA w ramach Programu im. Bekkera? 

Szczegółowe informacje o programie NAWA znajdują się TUTAJ

Zdjęcie na stronie głównej: głównej: ©sdecoret stock.adobe.com