Badania stypendystki NAWA pokazały, że dzięki zielonym innowacjom możemy cieszyć się przyrodą nawet na blokowiskach.

Zielone innowacje pozwalają cieszyć się przyrodą nawet na blokowiskach. Na osiedlach wielorodzinnych w mieście można tworzyć przestrzenie, które zachęcają do aktywnego spędzania czasu i wypoczynku w otoczeniu zieleni. Nawet niewielkie zmiany mogą znacząco uatrakcyjnić najbliższe sąsiedztwo. Badania stypendystki NAWA w ramach Programu im. Bekkera dr Iwony Zwierzchowskiej pokazały, jak w miastach zagospodarowywane są tereny osiedli wielkopłytowych.

Dr Iwona Zwierzchowska w ramach stypendium NAWA realizowała projekt “Potential for development of nature-based solution in multifamily residential urban areas. Central European Cities perspective”. Grant NAWA umożliwił kilkumiesięczny pobyt stypendystki NAWA na Uniwersytecie im. Humboldta w Berlinie.

NAWA: Jak przebiegały Pani badania naukowe w ramach stypendium NAWA?

dr Iwona Zwierzchowska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Badania miały na celu rozpoznanie potencjału do wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie (ang. nature-based solutions - NBS), jaki kryją tereny zieleni na osiedlach wielorodzinnych, ze szczególnym uwzględnieniem osiedli wielkopłytowych. Proces badawczy realizowany był w Berlinie przy wsparciu prof. Dagmar Haase oraz dr Diany Dushkovej przez pół roku, a następnie kontynuowany w Poznaniu przez kolejne miesiące. Prace prowadzone były dwuetapowo. Pierwszy etap analiz przestrzennych w skali miasta miał na celu identyfikację osiedli i ich charakterystykę pod względem wybranych cech zabudowy, warunków środowiskowych oraz warunków społeczno-ekonomicznych. Drugi etap badań dotyczył identyfikacji innowacyjnych rozwiązań opartych na przyrodzie występujących na osiedlach wielkopłytowych.

Jakich metod używała Pani w badaniach?

W pierwszy etapie badań wykonałam analizy przestrzenne z wykorzystaniem narzędzi GIS (Geographical Information Systems - red.) oraz metody wskaźnikowej. Charakterystyka osiedli wielorodzinnych obejmowała typowe parametry zabudowy jak powierzchnia osiedla, powierzchnia terenów zabudowanych, w tym budynków mieszkalnych oraz gęstość zaludnienia. Warunki środowiskowe określałam na podstawie udziału powierzchni zielni i bliskości do większych terenów zieleni, w tym lasów oraz zieleni miejskiej, natomiast warunki społeczno-ekonomiczne scharakteryzowałam na podstawie danych o liczbie mieszkańców, udziale osób bezrobotnych oraz beneficjentów pomocy społecznej, jak również wykorzystując ceny transakcyjne mieszkań.

W drugim etapie badań zastosowałam zarówno metody ilościowe, jak i jakościowe. NBS (ang. nature-based solutions) są złożonymi i wielowymiarowymi wdrożeniami, stąd klasyczne ilościowe wskaźniki okazały się niewystarczające do ich uchwycenia. Aby dokonać kompleksowej oceny NBS, będących wynikiem innowacyjnych interwencji człowieka, konieczne okazało się uwzględnienie wymiaru jakościowego, uzupełniającego podejście ilościowe zarówno na etapie wyboru miejsc do badań szczegółowych, jak i ich charakterystyki. Prace terenowe obejmowały kartowanie różnych typów pokrycia terenu, identyfikację typów zieleni występujących w sąsiedztwie oraz inwentaryzację obiektów, które uatrakcyjniają tereny zieleni dla wypoczynku, rekreacji i zabawy w kontakcie z przyrodą.

Jakie są główne ustalenia i wyniki naukowe?

Z jednej strony wyniki pokazały, że osiedla wielkopłytowe mają większy niż współczesne budownictwo potencjał zielonej infrastruktury do wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie. Z drugiej strony, potencjał ten jest niedostatecznie wykorzystany zwłaszcza w polskich realiach. Kierunki zmian w rozwoju budownictwa mieszkaniowego i układach zieleni są podobne w Poznaniu i Berlinie, natomiast rozbieżności występują na poziomie zagęszczenia zabudowy i wykorzystania zielonej infrastruktury jako podstawy do wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS). Zaobserwowane różnice wskazują na ważną rolę polityki miejskiej w kształtowaniu zieleni. Zidentyfikowane w Berlinie przykłady wdrożeń na osiedlach wielkopłytowych, pokazują możliwości przekształcania osiedlowych terenów zieleni w tereny wielofunkcyjne, które zapewniają wielowymiarowy kontakt z przyrodą.

Czy jest w wynikach naukowych coś, co Panią zaskoczyło?

To niezwykłe jak niewielkie zmiany, np. założenie ogrodu otwartego (sąsiedzkiego), wzbogacenie wyposażenia sprzyjającego rekreacji i kontaktom społecznym, czy organizacja przyrodniczej przestrzeni do zabawy lub naturalnych placów zabaw może przyczynić się do przekształcenia dotychczas niewykorzystanej przestrzeni. Co bardzo aktualne w czasie pandemii COVID-19, przy odpowiednim wyposażeniu, sąsiedzkie tereny zieleni mogą służyć jako bardzo cenne miejsca dla wszystkich mieszkańców i grup użytkowników - w szczególności dla osób starszych, samotnych oraz niepełnosprawnych. W tym świetle wykazałam, że wielkopłytowe osiedla można traktować nie tylko jako obszary „problemowe”, ale także jako miejsca o dużym potencjale do życia w kontakcie z przyrodą w porównaniu z nowoczesnymi osiedlami.

Czy na podstawie Pani badań naukowych są możliwe do sformułowania argumenty finansowe, przemawiające za tym, aby budować osiedla z większymi zielonymi przestrzeniami?  

Przeprowadzone badania nie obejmowały kwestii finansowych, jednakże jest to sprawa niezwykle istotna. W perspektywie obserwowanych zmian klimatycznych oraz w świetle starzejącego się społeczeństwa możemy wnioskować, że zwarte zespoły nowych osiedli wielorodzinnych o niższym udziale terenów zieleni, będą cechować się mniej korzystnymi warunkami środowiskowymi (np. gorszymi warunkami termicznymi oraz mniejszą zdolnością do przechwytywania wód opadowych). Zmiany klimatyczne powodują rosnącą presję na kosztowne przystosowanie tych osiedli, aby zapewnić mieszkańcom odpowiednią jakość życia, poprzez rozwiązania techniczne (np. instalacje klimatyzacji, rozbudowę sieci kanalizacji deszczowej). Ponadto mniej zieleni rekreacyjnej to także ograniczony potencjał do podtrzymywania kontaktów społecznych i aktywności psychofizycznej w kontakcie z przyrodą, co, jak wykazuje wiele badań, ma również konsekwencje dla zdrowia i dobrostanu człowieka, które również mogą być rozpatrywane w wymiarze finansowym.

Jeśli miałaby Pani zachęcić innych naukowców do udziału w Programie im. Bekkera NAWA, to jaka jest największa wartość ze zdobycia grantu NAWA i pobytu na stypendium NAWA?

To niewątpliwie niepowtarzalna okazja do rozwijania międzynarodowej współpracy ze specjalistami z najlepszych zagranicznych ośrodków naukowych na świecie. Pod względem zawodowym bardzo wartościowe jest prowadzenie badań za granicą, które pozwala poszerzyć perspektywy i wyjść poza dotychczas utarte schematy myślenia. Z punktu widzenia osobistego jest to po prostu fantastyczna przygoda i okazja do poznania wielu wspaniałych ludzi i nowych miejsc. Warto też podkreślić, że stypendium im. Bekkera zapewnia komfortowe warunki pracy za granicą, a towarzyszące formalności są bardzo przyjazne. Wszystkim aplikantom życzę powodzenia!

Dziękujemy za rozmowę.

Dr Iwona Zwierzchowska jest adiunktem w Zakładzie Geografii Kompleksowej na Wydziale Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Koordynuje prace zespołu UAM w projekcie CONNECTING Nature (COproductioN with NaturE for City Transitioning, INnovation and Governance) realizowanego w ramach Programu Horyzont 2020 – Inteligentne i zrównoważone miasta: wdrażanie innowacyjnych rozwiązań opartych o przyrodę, czyli tzw. nature-based solution (NBS). Jest członkiem Society for Urban Ecology (SURE).

Dr Zwierzchowska dotychczas uczestniczyła w pracach, m.in. EC Working Group MAES (Mapping of Ecosystems and their Services in the EU and its Member States) w pilotażowym projekcie Urban MAES oraz, w  koordynowanym przez Joint Research Center (JRC) przy Komisji Europejskiej, projekcie Enhancing Resilience Of Urban Ecosystems through Green Infrastructure (EnRoute). Była też ekspertem i koordynatorem ekspertyzy Urban MAES - Ecosystem Services in Urban Areas przygotowanej dla Ministerstwa Środowiska.

Zdjęcie: ©pierluigipalazzi- stock.adobe.com.

Jak dostać grant NAWA w ramach Programu im. Bekkera? 

Szczegółowe informacje o programie NAWA znajdują się TUTAJ