Astronom prof. Grzegorz Pietrzyński mówi NAWA, co zdecydowało o sukcesie przy staraniu się o grant ERC Synergy.

Dokonanie bardzo dokładnych pomiarów odległości w kosmosie będzie możliwe dzięki Grantowi Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) Synergy wartemu prawie 14 mln euro. Ten jeden z największych grantów naukowych na świecie i pierwszy tego typu w Polsce uzyskał pod koniec ubiegłego roku zespół naukowców pod kierownictwem astronoma prof. Grzegorza Pietrzyńskiego z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN (CAMK PAN), lidera projektu.

Projekt jest realizowany przez CAMK PAN wspólnie z partnerami z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, Universidad de Concepción, Obserwatorium Paryskim oraz The Heidelberg Institute for Theoretical Studies. Głównym celem grantu jest dokonanie bardzo dokładnych pomiarów odległości na bardzo różnych skalach od okolic Słońca do bardzo odległych zakątków wszechświata w oparciu o nowe metody pomiaru. Zbudowany zostanie także nowy teleskop w polskim Obserwatorium Cerro Armazones w północnym Chile.

NAWA: To pierwszy tego typu grant w Polsce i jeden z największych grantów naukowych na świecie. Co zadecydowało o sukcesie przy staraniu się o grant?

Prof. Grzegorz Pietrzyński: Myślę, że ciekawy i bardzo aktualny temat naukowy, dobrze napisany wniosek i staranie przygotowana prezentacja projektu.

Na co należy zwracać uwagę przy ubieganiu się o tego typu granty?

Moim zdaniem najważniejszy jest ciekawy projekt naukowy. Powinien on być zaprezentowany z dużym rozmachem i gwarantować oryginalne wyniki.

Jaki wpływ na polską astronomię będzie miało pozyskanie takiego prestiżowego wyróżnienia?

Grant ten będzie miał ogromne znaczenie dla rozwoju młodej kadry naukowej. W Polsce, przez 6 lat, finansowane będą dwie grupy badawcze. Jedna pod kierownictwem prof. Bożeny Czerny w Centrum Fizyki Teoretycznej, druga pod moim kierownictwem w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika. Stworzymy wiele pozycji naukowych dla doktorantów oraz młodych doktorów. Młodzi astronomowie będą mieć dostęp do całego zakresu nowoczesnych teleskopów i instrumentów. Prowadzona będzie intensywna współpraca i wymiana międzynarodowa z naszymi partnerami z Francji, Niemiec, Austrii, Włoch, Chile, USA i Japonii. Zostaną stworzone doskonałe warunki do pracy i rozwoju naukowego. Wykonane zostanie szereg badań naukowych, powstanie wiele ciekawych prac.

Jakie badania będą prowadzone w ramach grantu?

Głównym celem naukowym jest znacząca poprawa kalibracji kosmicznej skali odległości. Zamierzamy udokładnić wiele różnych technik pomiaru odległości stosowanych na bardzo różnych skalach od okolic Słońca poprzez pobliskie galaktyki, aż do obiektów odległych o wiele miliardów lat świetlnych. Dlatego nasze wyniki będą ogromnie ważne dla wielu różnych dziedzin współczesnej astrofizyki. W szczególności pozwolą dokładnie wyznaczyć słynną stałą Hubble’a, która opisuje tempo ekspansji Wszechświata. Precyzyjne wyznaczenie stałej Hubble’a jest kluczowe dla zrozumienia natury Wszechświata.

 Zdjęcie: Araucaria Project.

Jaką rolę w projekcie odgrywa współpraca międzynarodowa?

Ogromną! Nasz projekt powstał ponad 20 lat temu w Concepcion, Chile. Stworzyłem go wspólnie z prof. Wolfgangiem Gierenem i nazwaliśmy go Araukaria (Araucaria Project) od nazwy wspaniałego drzewa rosnącego na południu Chile. W projekcie tym bierze udział około 30 osób w kilkunastu krajów. Nasz projekt ma „w DNA” współpracę międzynarodową. Obecnie większość zespołu znajduje się w Polsce. Nasz grant ERC powstał na fundamentach zbudowanych przez ponad dwie dekady w ramach projektu Araukaria i jest jego kontynuacją oraz znaczącym rozszerzeniem. Dzięki udziałowi nowych partnerów zagranicznych z Austrii, Niemiec, USA, Francji oraz Polski znacząco rozszerzymy współpracę międzynarodową, która jest kluczowa w realizacji naszego projektu.

Obserwatorium w Chile. Zdjęcie: Dawid Moździerski.

W ramach grantu w obserwatorium w Chile powstanie nowoczesny teleskop o średnicy zwierciadła 2,5 metra. Jakie będą jego właściwości? Jak przełoży się to na dokładność obserwacji astronomicznych?

W celu zrealizowania naszych projektów naukowych konieczne jest wykonanie ogromnej ilości precyzyjnych danych obserwacyjnych. Aby tego dokonać stworzyliśmy polskie obserwatorium astrofizyczne w północnym Chile naprzeciwko miejsca, gdzie powstaje największy teleskop świata E-ELT. Jest to doskonałe miejsce do prowadzenia obserwacji astronomicznych. Obecnie posiadamy 5 teleskopów. Budowane są dwa kolejne. Nowy 2,5-metrowy teleskop będzie bardzo ważnym uzupełnieniem naszej bazy instrumentalnej. Dzięki niemu będziemy prowadzić wieloletnie monitorowanie wielu bardzo starannie wybranych obiektów. Dzięki znaczącej średnicy oraz doskonałym warunkom pogodowym wykonane zostaną unikatowe obserwacje spektroskopowe układów zaćmieniowych oraz gwiazd pulsujących, a także monitorowanie fotometryczne kwazarów. Nasze obserwatorium będzie doskonałym wsparciem misji kosmicznych oraz największych teleskopów świata.

Dziękujemy za rozmowę.

Prof. Grzegorz Pietrzyński (na zdjęciu pierwszy z prawej podczas jednego ze spotkań zespołu Araucaria. Zdjęcie: Celeste Burgos) jest laureatem wielu prestiżowych grantów badawczych w tym Advanced Grant Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). Jest założycielem, liderem i kierownikiem międzynarodowego projektu Araukaria (Araucaria Project). Był również laureatem licznych nagród, w tym nagrody im. Mariana Mięsowicza Polskiej Akademii Umiejętności za wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki (2011), nagrody pisma “Nature” za wybitny wkład naukowy (2014) oraz nagrody Marii Skłodowskiej-Curie PAN w dziedzinie fizyki (2019).